Recensies:

Dorien Dijkhuis is dichter, schrijver en journalist. Waren we dieren is haar debuutbundel, die in november 2019 verschenen is; er zijn eerder gedichten van haar gepubliceerd in literaire tijdschriften zoals Het liegend konijn, Tirade en Extaze. De bundel bestaat uit drie afdelingen van elk twaalf gedichten. De titels van de afdelingen markeren een begin: ‘We hikken een oerknal’, een middenstuk, ‘Om adem te delen’, en een eindresultaat: ‘We zweefden zelfs even’. Zo achter elkaar gelezen lijken ze zelf haast een gedicht te vormen.

Als motto voor de bundel heeft Dijkhuis een citaat van Clarice Lispector, de befaamde Braziliaanse schrijfster, gekozen: ‘As soon as you discover the truth it’s already gone: the moment passed. I ask: what is? Reply: it’s not.’ Zelden was een motto toepasselijker: de hele bundel ademt een sfeer van vergankelijkheid, van vluchtigheid en toevalligheid. En hoewel een zekere weemoedigheid valt te bespeuren als het gaat over afscheid nemen en het verlangen naar wat was, zijn de gedichten nergens zwaarmoedig of bedrukkend. Integendeel: de feiten worden geaccepteerd zoals ze zich aandienen en de onomkeerbaarheid ervan wordt nuchter bevestigd. Er wordt vervolgens een positieve draai aan gegeven. Een mooi voorbeeld hiervan is het volgende gedicht:

Feest
–
het begon met de woorden van de wiskundedocent
‘de kans is minimaal dat u hier bent, gaat u gerust
de opties na:
–
één voorvader het echtelijke berenvel ontzegd
één dansavond om verstuikte enkel afgezegd, één
postkoets overvallen of van klif gestort, één grootvader
die niét ternauwernood zijn ware tussen de
annonces in het Sallands Dagblad vond
–
om maar de zwijgen van de haai, bacterie, vallende
piano op zijn pad, de maniak, gek, wegpiraat
–
de kans dat u er bent, kortom, is onbestaand
verwaarloosbaar, laat staan – en met een weids
gebaar omarmde hij de hele klas – u allemaal’
–
ik denk dat dat de druppel was
we verlieten zwijgend het lokaal, persten voeten
in te kleine schoenen, stiftten lippen, bliezen
ballonnen, hingen slingers op, we vierden feest
–
we zijn hier niet, we zijn hier
nooit geweest

De humor die uit de laatste strofen spreekt, is in veel gedichten terug te vinden, maar wat het meest naar voren springt is de onbevangen, haast kinderlijke blik waarmee Dijkhuis tegen de alledaagse dingen aankijkt en die ze weet om te zetten in verrassende en treffende beelden: ‘dromen is reizen zonder je te verplaatsen / een bed wordt ook wel een koffer genoemd’.

De gedichten worden, zoals je mag verwachten van de titel van de bundel, bevolkt door allerlei dieren: zebra’s, flamingo’s, kwallen, ijsberen, spreeuwen, walvissen en katten. En zelfs kevers worden gebruikt als metafoor:

Je zei je bent van steen
–
maar wat weet jij nou helemaal van stenen
soms zijn het kevers die zich bij dreiging
–
voordoen als stenen, bikkelhardheid
voorwenden met rotsvaste lijven
–
de ragfijne vleugels onder hun pantser
vergeten, niet meer weten dat ze
–
kevers zijn en zo voor altijd
stenen blijven

Het titelgedicht ‘Waren we dieren’ vertelt dan ook hoe veel gemakkelijker het zou zijn om een dier te zijn: ‘we zouden weten hoe ons in elkaars bijzijn te gedragen’. De gedragscode van mensen blijkt moeilijker te doorgronden, getuige de diverse gedichten die vertellen over het onbegrip dat steeds weer tussen twee mensen in staat, al doen ze nog zo hun best de afstand te verkleinen.

Ook de tekening op de voorkant van de bundel van een ruggengraat (waarschijnlijk van een dier, gezien het staartbeen dat terugkomt op de allerlaatste bladzijde) is terug te vinden in het gedicht ‘Ruggengraat’, waarin twee geliefden steeds verder van elkaar af drijven: ‘in de oceaan duwt ondertussen / de onderzeese ruggengraat de continenten / uit elkaar’. Terwijl een ruggengraat toch symbool staat voor standvastigheid en lef. Iemand zonder ruggengraat is iemand die buigt voor anderen. In dit gedicht zijn de beide geliefden juist niet bereid om voor elkaar te zwichten, waardoor de verwijdering alleen maar groter wordt.

Veel van de gedichten spreken van deze verwijdering tussen twee mensen door onbegrip en het niet weten hoe de kloof te dichten. De emoties die daarbij een rol spelen, zijn met opzet klein gehouden: het is aan de lezer om betekenis toe te kennen aan de subtiele beschrijving van zware gebeurtenissen. Dit schijnbaar onachtzame vermelden van ingrijpende zaken is één van de sterke kanten van deze dichter.

De gedichten zijn zelden langer dan één pagina en de vorm ervan is steeds anders: soms is het gedicht gevat in strofen van twee regels, soms in een sonnet, maar er is ook een prozagedicht bij; het lijkt alsof Dijkhuis, al zoekende naar wat het beste bij haar paste, geëxperimenteerd heeft met de vorm. Maar niet met de inhoud: die is constant van kwaliteit gehouden. In helder taalgebruik en originele beelden heeft Dijkhuis alledaagse dingen weten te vervatten, die door haar ogen bekeken ook bij de lezer opnieuw verwondering wekken. Dit debuut smaakt naar meer.

Vannacht was je een jas
–
mijn hand vond feilloos
je nek, het lusje waardoor ik
mijn vinger kon steken
–
zo sloeg ik je achteloos over mijn
schouder om door de stad
en het park te flaneren
–
thuis hing ik je aan een haakje
om wanneer ik maar wilde
je voering te strelen
–
stak mijn neus op kille dagen
in je hals waaruit donkere
dierlijke geuren opstegen
–
het zou beter passen, lichter zijn
makkelijker dragen

‘Vannacht was je een jas’, gezegd zoals een kind het zou zeggen: en dan was jij de vader en ik de moeder. Een goed gevonden beeld: de geliefde als jas, die naar believen aan- en uit te trekken is. De woorden ‘feilloos’ en ‘achteloos’ staan in mooi contrast met elkaar. Het lyrische ik heeft geen moeite meer met het begrijpen van de ander en hoeft geen rekening meer te houden met diens wensen: ‘wanneer ik maar wilde’. De twee laatste regels – geen drie zoals in de vorige strofen – laten de conclusie zien, waarbij het dragen ook kan worden uitgelegd als ver-dragen.

Achter in de bundel staat naast een dankwoord aan diverse mensen die haar geholpen hebben, ook een verantwoording met aantekeningen, waarin ze vertelt hoe sommige van de gedichten ontstaan zijn en waar ze haar inspiratie en ideeën vandaan haalde. Hiermee brengt ze een eerbetoon aan diverse dichters en schrijvers, die haar een aanzet gegeven hebben. De vermelding van haar inspiratiebronnen is een aardig gebaar naar zowel de bronnen als ook de lezer toe, die hiermee op het spoor gezet wordt van het werk van andere auteurs.

____

Dorien Dijkhuis (2019). Waren we dieren. Nieuw Amsterdam, 64 blz. € 20,- ISBN 9789046825907

Recensies:

Dirk Kroon (1946)  heeft een indrukwekkende lijst met publicaties op zijn naam staan. Niet alleen dichtbundels, maar ook biografieën, bloemlezingen, te veel om op te noemen. Onder de vogels is de laatste bundel die aan de lijst toegevoegd kan worden. Het is een opvallend mooi uitgegeven boekje. De uitgever heeft er werk van gemaakt met onder andere een toepasselijke illustratie op de harde kaft.
De bundel valt uiteen in twee afdelingen: ‘Hier’ en ‘Elders’, die allebei ongeveer evenveel gedichten bevatten. Een inhoudsopgave in het begin en aan het eind nog wat aantekeningen maken de bundel compleet. De dichter is een man op leeftijd en dat levert bespiegelingen op over het leven.

Metamorfose
–
Ik was een droomloos kind
dat luisterde naar wat de wereld was.
–
Ik werd een oude man
die weggaf wat de wereld was.
–
Ik was een wezen zonder leeftijd
dat meeging met de vogels.
–
Ik werd bij hen eenzelfde schepsel Gods
met toch wel menselijke trekken.
–

Opmerkelijk in de eerste strofe van dit gedicht is, dat het kind droomloos is. Meestal zijn kinderen dromers, zeker als ze erg jong zijn. Het maakt kennis met de wereld door te luisteren naar de volwassenen, de opvoeders. In de Kleine Johannes van Frederik van Eeden zien we een voorbeeld van een kind dat eerst onder invloed van de fantasie de wereld bekijkt en later door contact met onderwijs en wetenschap die fantasie kwijtraakt. In de tweede strofe geeft de oude man de wereld weg. Misschien moeten we dit zien als de man die opvoedt, onderwijst, dicht. Of het is een relativering van kennis die op latere leeftijd niet vreemd is, omdat je dan toch wat meer afstand kan nemen. In de derde strofe komt de dichter los van zijn leeftijd en laat hij zich meevoeren met de vogels. Die lijken model te staan voor de fantasie. Vogels maken zich los van de aarde en kunnen zonder geplaveide wegen vliegen waarheen ze willen. De laatste strofe bevestigt de derde: de dichter is een mens begiftigd met een rijke fantasie en heeft het overzicht van een vogel. Waar een mens altijd maar een deel ziet, heeft een vogel door het standpunt dat hij kan innemen het geheel in beeld. Een nogal romantisch beeld dat geschetst wordt van een vliegende vogel, want een nuttige vogel als de kip, die nauwelijks van de grond komt, zal in dit verband niet bedoeld worden. De opbouw is klassiek, vier disticha die om en om beginnen met ‘ik was’ en ‘ik werd’. Parallellisme past Kroon veelvuldig toe in de andere gedichten.

Heimwee
–
De tafel waaronder je plaatsnam
als er gasten kwamen bij je ouders
en je hun gesprekken gretig in je opnam.
–
Natuur die je spelend verkende
in het kleine bos op de ruime vlakte
waarvan het zand nooit in je ogen stoof.
–
De vogels kende je nog niet,
noch de ander of de grote stad –
zo vol was dit kinderparadijs.
–
En later het smalle bed
waarin je samen liefde zocht
en eindeloos kon vinden.
–
De boeken die je verslond,
waarmee je werkelijk leefde,
waarvoor je geen uitvlucht zocht.
–
Je wilt weer heelhuids terug
naar het wonder van de toekomst.
–

Net als in het vorige gedicht een opsomming. Dit keer de plaatsen en de tijd waarin de dichter zich bevindt: als kind, de natuur, het liefdesbed, de boeken. Die beschrijving is niet zo vreemd. Natuurlijk de vogels die een terugkerend symbool bij Kroon zijn. Opvallend is de laatste strofe. Terug naar de toekomst is een paradox. Hoe kun je terugverlangen naar iets wat nog komen moet? Ouder worden houdt in dat je verleden groter is dan je toekomst, die alleen maar kleiner wordt. Misschien dat je bij het ouder worden elke dag die de toekomst biedt als een wonder ervaart. Als kind kun je meer dromen over de toekomst, omdat het niet gehinderd wordt door allerlei levenservaring.

Golvend
–
De zee neemt alle tijden mee,
rudimenten van verloren wereldrijken
en de jonge aanplant uit oases.
–
Een levensvatbare oude man
verzamelt dagen uit zijn jeugd
die bij vlagen boven komen drijven.
–
Het is de golfbeweging die hem boeit.
Hij volgt het strand dichtbij de branding,
wat hij vindt zijn ongerepte woorden.
–

De zee blijft zoals hij is, terwijl alles eromheen verandert. De tweede strofe begint met een paradox, een levensvatbare oude man. Je zou eerder verwachten dat een oude man niet meer zo levensvatbaar is. Ik denk dat we de man meer moeten zien, als iemand die het leven begrijpt. Als een soort ziener, die de balans opmaakt van het leven. Nog onuitgesproken woorden komen boven als een golfbeweging in het brein van de dichter.

De gedichten zijn stuk voor stuk voorbeelden van poëtisch vakmanschap en zeker het lezen waard, maar echt ontroeren willen ze niet. De thematiek is goed uitgewerkt, maar het is niet echt een onderwerp dat je origineel zou willen noemen. Dit dubbele gevoel blijft een beetje hangen na bestudering van de bundel.
____

Dirk Kroon(2019). Onder de vogels. Liverse, 70 blz. € 21,95 ISBN 9789492519535